Son yıllarda, medyada, “uygarlığın geleceği” ile ilgili en çok tartışılan on konu içinde ağırlık teknolojide. Yapay zekâ (YZ) platformlarına sorunca “en çok ilgi çeken konular” listesinde, YZ’nin uygarlık üzerindeki olası etkileri birinci sırada. Geri kalan dokuz konu içinde, sıralama değişse bile teknolojik tekillik, biyoteknoloji, gelişmiş hesaplama, beyin-bilgisayar bağlantısı, veri gizliliği ve düzenleme, kuantum bilgisayarı, uzaya gitme konuları önde geliyor. Küresel ısınma ve iklim krizi, ekonomik toplumsal eşitsizlik, toplumsal parçalanma, küresel sağlık güvenliği gibi konular hep listenin ikinci yarısında, toplumsal konular da en sonda yer alıyor. En hızlı teknolojik gelişme, baş döndüren bir sermaye birikimi, tarihte görülmemiş bir yoğunlaşma (7 büyükler, S&P 500’ün değerinin 1/3’ini oluşturuyor), giderek egemen sermaye konumuna yükselmeye başlayan YZ alanında.

BÜYÜME PATLAMASI

Bu yeni egemen sermayenin, Altman, Zückerberg, Musk gibi liderlerinin egemenlik ideolojisi de “YZ ekonomik büyümede patlama yaratacak” fantezisi üzerinde yükseliyor.

Bu fanteziye göre, küresel ekonomik büyüme, Sanayi Devrimi öncesi yılda yüzde 0.1 düzeyindeymiş; 20. yüzyılda ortalama yüzde 2.8’e çıkarak önemli ölçüde hızlanmış. Şimdi yapay zekâ sayesinde, yıllık yüzde 20-30 gibi oranlarda patlayıcı bir büyüme dönemi başlayacakmış.

Bu büyüme, nüfus artışına dayalı tarihi büyüme yerine, YZ “ajanlarının” hızla birikmesinden kaynaklanacakmış. Bu da üretkenliği artıracak, daha fazla YZ’nin daha fazla çıktıya yol açtığı ve bunun da daha fazla YZ üreten bir geri bildirim döngüsü yaratacakmış. Bu senaryoda, YZ şirketlerinde veya tamamlayıcı varlıklarda hisse sahibi olmak (sermaye sahibi olmak), işgücünden daha değerli hale gelecekmiş.

Benzer bir “büyüme patlaması” iddiası internet yaygınlaşırken de gündeme gelmişti. İnternet, ekonomik büyümeyi önemli ölçüde artırmadı ama internet üzerinden, sosyal medya, arama araçları, finansallaşma, ticaret, cep telefonları vb. gibi gelişmeler, servet transferinde, sermaye yoğunlaşmasında (tekelleşmede) bir sıçrama yarattı. Dahası, Nasdaq indeksi yüzde 80 arttı sonra köpük patlayınca yüzde 80 geriledi, buraya yatırılan emeklilik fonları, verilen borçlar, yıkım içinde yok oldu gitti.

Yapay zekâ da daha toplumu değiştirmeye başlamadan yeni dev şirketler (sermaye birikim noktaları), akıl almaz servetler, siyaset, güvenlik alanlarında etkili Musk, Thiel, Altman gibi kapitalistler üretmeye başladı. Bu alanda da bir köpük hızla gelişiyor.

MADALYONUN ÖBÜR YÜZÜ

Peki bu “ekonomik patlama” yaşanırken, insanların yerini YZ ajanları alırken, artan çıktıyı karşılayacak, kârların gerçekleşmesine, alınacak yatırım kararlarına kaynak olacak tüketici talebi nereden gelecek?

Yeni egemen sermayenin sözcüleri, YZ güdümlü patlayıcı bir ekonomik büyüme fantezisini satıyor ama çok tatsız bir gerçeği de dikkatlerden uzak tutmaya çalışıyor: Bu tür bir patlayıcı büyüme, bataryalar için lityum, çipler için silikon ve elektronikler için nadir toprak elementleri gibi teknoloji açısından kritik, çıkarılması çevre kirlenmesi açısından çok zehirli, minerallere olan talebi de patlatacak.

Patlayıcı ekonomik büyüme, (hele YZ’yi, “Bulut sermayesini” besleyen veri bankalarını düşününce), çok daha fazla su, elektrik, metal, mineral tüketimi; daha çok toprağın, ormanın, ekosistemin bu gereksinimleri karşılamak için tahrip olması anlamına gelecek. Bu konudan, küresel ısınmanın hızlanmasına, kuraklığın artması, gıda kaynaklarını etkilenmesi konularına da geçebiliriz. Patlayıcı bir büyüme modeli, bu kaynakları hızla tüketirken ciddi kıtlıklara, gıda fiyatlarında artışlara yol açacak, ekonomik-ekolojik-doğal darboğazlar yaratacak. Bu darboğazlar nedeniyle kaynak kullanımı, kontrolü ve paylaşım alanında jeopolitik rekabet daha da keskinleşecek.

Bu fantezisinin örtemediği bir çatlak daha var: Kapitalizmin varlığı, “artık değer” üretimine dayanır. “Artık değer” üretimi emek sömürüsünü zorunlu kılar. YZ güdümlü “büyüme patlaması” fantezisi, aslında işçilerinden kurtulmuş bir kapitalizm fantezi üzerinden YZ alanına sermaye ve yatırım çekme, diğer bir deyişle son derecede tehlikeli bir sektörü meşrulaştırma projesidir!

Cumhuriyet / 25.08.25